‘स्लिप डिस्क’ म्हणजे काय?
आपल्या पाठीच्या कणा साधारणत: सायकलच्या चेनसारखा असतो. त्यात ३३ मणके असतात. आपला ‘स्पायनल कॉर्ड’ म्हणजे ‘मज्जारज्जू’ हे मेंदूच्या नसांचेच शेपूट असते. मेंदू आणि शरीराच्या इतर अवयवांमधील संदेशवहन क्रिया त्याद्वारे चालते. अतिशय नाजुक असलेला हा मज्जारज्जू मेंदूपासून माकडहाडापर्यंत मणक्यांच्या पोकळीतून गेलेला असतो. मणक्यामुळे त्याचे धक्का लागण्यापासून संरक्षण होत असते. प्रत्येक मणका पुढील मणक्यांना सांध्याने जोडलेला असतो. त्यांच्या मध्ये गादीसारखा सांधा असतो. या सांध्याचेही दोन भाग असतात. त्याचा बाहेरचा भाग घट्ट चकतीसारखा असतो, तर आतला भाग मऊ जेलीसारख्या पदार्थाचा बनलेला असतो. पाठीच्या कण्याची हालचाल होते तेव्हा मणक्यांच्या मधले हे सांधे ‘शॉक अब्सॉर्बर’सारखे काम करतात.
वार्धक्यामुळे, अकाली झालेल्या मणक्याच्या झीजेमुळे किंवा एखाद्या अपघातामुळे मणक्यांमधील चकतीचे आवरण फाटण्याची शक्यता असते. नंतर हालचाल करताना त्या चकतीवर दाब पडून आतील जेलीसारखा भाग बाहेर येतो. या जेलीसारख्या पदार्थाचा मणक्यातून गेलेल्या मज्जारज्जूवर थेट दाब पडतो किंवा चकतीतून बाहेर आलेल्या पदार्थाच्या रासायनिक गुणधर्माचा मज्जारज्जूला त्रास होतो. ‘सायाटिका’ हे लक्षण अशा वेळी प्रामुख्याने दिसते. त्यात नितंबापासून मांडी आणि पोटरीपर्यंत कळ जाते. काही रुग्णांमध्ये सकाळी उठल्यावर टाचा दुखतात. अशी टाचादुखी वा गुडघेदुखीही सायाटिकाचाच एक प्रकार असू शकतो. कंबरदुखी हे तर स्लिप डिस्कचे नेहमीचे लक्षण आहे.
कारणे
काही जणांमध्ये जन्मत:च शरीररचनेतील कमकुवतपणामुळे मार न लागता किंवा न पडताही स्लिप डिस्क होऊ शकते तसेच वयानुसार होणारी मणक्यांची झीजही त्याला कारणीभूत ठरू शकते. स्लिप डिस्कच्या तरूण वा मध्यमवयीन रुग्णांची संख्याही कमी नाही. व्यायामाचा अभाव, लठ्ठपणा, सततचे बैठे काम, बसण्याची चुकीची पद्धत किंवा नोकरीनिमित्त काहींना करावा लागणारा रोजचा दुचाकीवरील मोठा प्रवास अशा विविध कारणांमुळे स्लिप डिस्क होऊ शकते.